Een doorbraak in het onderzoek naar de behandeling van psychische trauma’s: een kleine dosis MDMA gecombineerd met psychotherapie kan cliënten binnen één sessie over een psychotrauma heen helpen. En, ze zijn daarna een ander mens, voor altijd. Hoe lang nog voordat de ‘partydrug’ dagelijks wordt gebruikt in de spreekkamers van psychologen?
Een verkrachting, een ongeluk, een slachtoffer of getuige zijn van fysiek geweld: één gebeurtenis kan een mens voor altijd tekenen. Eén enkel voorval kan zo diep inwerken op een mens dat zijn gedrag en manier van denken nooit meer hetzelfde zijn – zelfs het DNA kan zijn aangepast na een traumatische gebeurtenis. Wat voorheen nog licht irritant was kan dan opeens ondraaglijk zijn, iets alledaags als het bezoek aan een supermarkt een helletocht.
De ‘Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders’ (DSM) spreekt in zo’n geval van een ‘posttraumatische stressstoornis’ (PTSS). Hoezeer een trauma iemand verandert, verschilt per mens, en hoe een trauma de persoonlijkheid precies verandert is nog niet helemaal duidelijk. De gevolgen zijn beter bekend. ‘Psychologische fragmentatie, een verlies van een gevoel van veiligheid, vertrouwen en zelfwaarde en verlies van het samenhangend zelfgevoel’, valt te lezen in de DSM – het zijn dé symptomen van PTSS. Volgens de ‘International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD-10) bestaat er nog een sterkere, complexere vorm van PTSS met eveneens sterkere consequenties voor de persoon: vijandigheid, wantrouwen, terugtrekking, gevoelens van leegte, hopeloosheid en vervreemding. De Australische onderzoekers Beltran en Silove voegen daar in geval van een extreem trauma nog impulsiviteit, lichamelijke klachten, ‘survivor guilt’ en verstoorde emotionele reacties aan toe.
Een ervaring kan een mens dus veranderen, zoveel is duidelijk, en zeker niet in positieve zin. Maar, zo vroegen de onderzoekers binnen de ‘Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies’ in de Verenigde Staten zich af: kan het ook omgekeerd? Is een plotselinge positieve ommekeer ook mogelijk? Kan een mens na één enkele gebeurtenis bevrijd zijn, voor altijd? Ja, is sinds kort het antwoord. Dat is mogelijk. Met behulp van 4-methyleendioxymethamfetamine (MDMA), de werkzame stof in XTC, én gesprekstherapie kan een mens binnen één sessie verlost zijn van zijn of haar trauma, voor altijd. Professor Mark T. Wagner van de Medical University in South Carolina publiceerde zijn baanbrekende resultaten samen met de onderzoeksgroep MAPS in augustus dit jaar in de Journal of Psychofarmacology.
‘Ons project begon zo’n 19 jaar geleden, vertelt professor Wagner, ‘en we vonden toen een ontzettend krachtig effect. Ik was keer op keer ontzettend verbaasd over het feit dat onze proefpersonen met een extreme en therapiebestendige vorm van PTSS vrijwel meteen beter werden, na één enkele sessie psychotherapie in combinatie met MDMA.’
Nu, negentien jaar later, is het resultaat voldoende gestaafd met verder onderzoek en kan niemand er meer omheen: de ‘partydrug’ MDMA blijkt een enorme hulp bij het verwerken van een psychotrauma. Interessant is ook dat de persoonlijkheden van de patiënten blijvend zijn veranderd na de therapie – de patiënten scoorden na de behandeling structureel hoger op de karaktertrek ‘openheid’, die samenhangt met onder andere creativiteit, gevoel voor esthetiek en intellectuele interesse, en een stuk lager op ‘neuroticisme’, een karaktertrek die verband houdt met angst, vijandigheid en depressie. En dat blijft zo.
Hoe werkt het?
Hoe deze miraculeuze verandering precies tot stand komt is echter nog niet duidelijk. Wagner en zijn collega’s vermoeden dat de herbeleving van het trauma een stuk dragelijker wordt na inname van de drug – MDMA brengt je naar een ‘post-orgasmatische ontspanning en ontvankelijkheid’, zo leggen ze uit in het artikel, wat de emotionele angst tijdens de herinnering van de traumatische gebeurtenis kan wegnemen. Daarnaast zorgt inname van MDMA vaak voor een liefdevol gevoel, wat een positieve invloed kan hebben op het contact en vooral het vertrouwen tussen de therapeut en de cliënt.
De psychologen Teri Krebs en Pal-Orjan Johansen hebben eveneens onderzoek gedaan naar de werking van MDMA bij angstklachten en stellen inderdaad dat de vermindering van angst een belangrijke factor is in de werking van het middel, net als de versterking van vertrouwensgevoelens. Krebs en Johansen zijn verbonden aan de Universiteit van Noorwegen en willen met hun eigen organisatie EmmaSofia MDMA en psilocybine, de actieve stof in paddo’s, synthetiseren voor gebruik in de psychiatrie.
Een van de belangrijkste stoffen die in de hersenen vrijkomen na het gebruik van MDMA is serotonine, een stof die vaak gelinkt wordt aan gevoelens van blijdschap en geluk. Als deze stof vrijkomt in het brein, leidt dat onder andere ook tot het vrijkomen van oxytocine – een stofverbinding die te maken heeft met verwantschap, vertrouwen, en de perceptie van emoties bij jezelf en anderen.
Oxytocine zou de activiteit van de amygdala verminderen bij stimuli die angst oproepen – de amygdala speelt een sterke rol in de beleving van angst, weten we. Ook wordt vermoed dat dat de samenwerking tussen de amygdala en een gedeelte van de prefrontale cortex wordt beïnvloed; een sterkere activiteit in de ventromediale prefrontale cortex en een mindere in de amygdala zou emotionele vermijding van het trauma kunnen tegengaan.
Dat zijn er nog de verhoogde norepinephrine- en cortisolniveaus na MDMA-inname: ze zouden eveneens kunnen helpen in de emotionele betrokkenheid bij de traumaverwerking. De cliënt zou, al met al, mogelijk minder bang zijn voor de herbeleving van de traumatische gebeurtenis en dit met een sterke ‘aanwezigheid van geest’ kunnen doen, zodat verwerking plaatsvindt.
Daarnaast zijn er nog de effecten op het gedrag, en dan vooral de spraak: MDMA versoepelt de tong, zou je kunnen zeggen. Recent onderzoek van (o.a.) neuropyscholoog Matthew John Baggot laat zien dat de woorden die mensen gebruiken na MDMA gebruik vaker emotioneler en socialer van aard zijn dan iemand die een placebo heeft geslikt. Hoewel nog niet vaststaat dat dit bijdraagt aan het effect van de ‘MDMA-therapie’, valt toch goed voor te stellen dat een lossere, vrijere manier van spreken helpt bij het verwerken van een trauma.
Alles bij elkaar opgeteld lijkt MDMA misschien een wondermiddel. Toch waarschuwen de MAPS-onderzoekers in hun artikel voor roekeloos huis- tuin- en keukengebruik. Het effect van MDMA is alléén in een therapeutische context heilzaam voor PTSS, stellen ze. In elke andere situatie kan net zo goed het omgekeerde gebeuren. Lichamelijke gevaren zijn er in de therapeutische zetting verder nauwelijks.
De proefpersonen kregen 125 milligram MDMA. Als die dosis goed beviel, konden ze nog eens 62 gram innemen. Ter vergelijking: in een XTC-pil zit 80 tot 160 milligram MDMA.
MDMA-therapie: hoe lang nog?
Aan de Universiteit van Maastricht is Kim Kuypers al enige tijd bezig met het onderzoek naar de therapeutische effecten van MDMA. Sterker nog, ze is van plan om als eerste ‘MDMA-therapie’ te geven in Vlaanderen. Ze zegt blij te zijn met de resultaten van haar Amerikaanse collega’s.
‘We hadden het al langer zien aankomen, maar het is geleidelijk gegaan’, vertelt ze. ‘Het is leuk dat het nieuws nu doorsijpelt naar de ‘hele’ wereld. Een keerzijde is dat patiënten hoop krijgen en enthousiast zijn over deze mogelijke therapie terwijl het nog enkele jaren gaat duren eer het echt in de ‘spreekkamer’ terecht gaat komen.’
De samenleving moet nog even wachten dus, en hoe lang het gaat duren is helaas ook nog niet te zeggen. ‘In de VS gokken ze op 2021’, zegt Kuyper.
De Amerikaanse ‘Food and Drug Administration’ (FDA)’ heeft in augustus publiekelijk ingestemd met de resultaten, waarmee de kans dat het middel daadwerkelijk in gebruik wordt genomen in de VS groot is. ‘Het doel van MAPS was om MDMA in combinatie met psychotherapie goedgekeurd te krijgen door de FDA’, aldus professor Wagner, ‘en het ziet er naar uit dat dit gaat gebeuren.’ Zijn collega’s zijn nu geld aan het verzamelen voor de laatste fase van het onderzoeksproject – de fase 3 studie, waarin de therapievorm weer wordt getest op patiënten met PTSS, maar dan in grotere steekproeven.
‘In Nederland zijn we bezig met het voorbereiden van de documenten die nodig zijn om een fase 2 te kunnen opzetten’, aldus Kuypers. Die moet in kleine steekproeven nagaan wat het effect van de behandeling is op lange termijn. ‘En er lopen gesprekken met het Europees Geneesmiddelenbureau over goedkeuring in de Europese Unie.
Met andere woorden: het duurt nog wel even voordat MDMA daadwerkelijk wordt geslikt in de spreekkamer. Kuypers volgt zelf weliswaar een proef-opleiding tot ‘MDMA-therapeut’, maar moet ook daarin geduld oefenen.
‘Ik heb nog geen sessies gehad’, vertelt Kuypers. ‘We zijn bezig met de documenten voor de ethische commissie maar ik hoop deze dit jaar nog in te dienen en dan kunnen we hopelijk in 2018 met de studie starten. Ik kijk er naar uit om op deze manier ook mee te werken aan dit proces waar MAPS al jaren voor ijvert: MDMA als ‘adjunct’ bij psychotherapie.’
De tijd lijkt hoe dan ook rijp. Misschien is dat wel de grootste verdienste van het wereldwijde onderzoek naar het ‘extasepoeder’: het feit dat MDMA langzaam maar zeker algemeen geaccepteerd lijkt te worden als therapeutisch hulpmiddel.
Transpersoonlijke psychiatrie?
‘De directheid en de sterkte van het therapeutische effect lijken hedendaagse psychologische theorieën over psychotherapeutische veranderingen te trotseren en is het soort openbaring (…) die lijkt op wat de psycholoog Abraham Maslow jaren geleden beschreef’, zegt neurologieprofessor Mark T. Wagner van de Medische Universiteit in South Carolina op Psypost.org. Hij doelt hiermee op de ‘piekervaringen’ die de beroemde psycholoog Abraham Maslow beschreef: mystiek aandoende ervaringen van extase. Volgens Maslow duiden deze ervaringen op een ‘transpersoonlijke’ kracht, een kracht die ‘transcendent’ is, uit een ‘hoger bewustzijn’ voortkomt en daarnaast voor krachtige veranderingen kan zorgen binnen een persoon. Maslow pleitte in de jaren 60 voor de oprichting van de ‘transpersoonlijke psychiatrie’ – psychologisch onderzoek dat verder gaat dan de grenzen van het persoonlijke bewustzijn en dergelijke transcendente of extatische ervaringen serieus neemt. Komen de MAPS – onderzoekers nu, via een andere route, uit bij dit ‘transpersoonlijke’ domein?
‘Goed onderzoek roept meer vragen op dan ze kan beantwoorden’, is het antwoord van Wagner. ‘Mijn onderzoek heeft laten zien dat psychotherapie en MDMA resulteren in een fundamentele verandering van de persoonlijkheid – wat naar mijn mening de basis is van therapie-effect, niet alleen de verbetering van de PTSS-symptomen. We weten dat MDMA veel verschillende delen van het brein en verschillende neurotransmitters beïnvloed, maar dat gebeurt eigenlijk alleen maar in één sessie, dus het effect kan niet verklaard worden door overgebleven stofresten in het brein. Ik vermoed dat we uiteindelijk ooit een neuro-bio-transpersoonlijk model zullen ontdekken dat dit fenomeen kan verklaren. Dat kan alleen gebeuren als MDMA legaal op de markt komt, zodat veel neurowetenschappers de mogelijkheid hebben dit te onderzoeken.’
Dit artikel verscheen eerder in Psyche & Brein, editie 6 (2017)